AZOTLA GÜBRELEME
Azot, amino ve nucleic asit, nucleotidler ve klorofil teşekkülü için kesinlikle gerekli bir elementtir. Bitki boyu ve kardeşlenmeyi arttırarak, hızlı gelişmeyi teşvik eder. Aynı zamanda; yaprak boyutunu, salkımda başakçık sayısı, salkımda dolu dane sayısı ve dane protein içeriğini de arttırmaktadır. Bunun sonucu, azotun verime katkı sağlayan bütün parametreleri etkilediğini söyleyebiliriz. Yaprağın azot içeri ile fotosentez ve biyolojik verim üretimi arasında yakın bir ilişki vardır. Yeteri miktarda N uygulandığı zaman, ürünün P ve K gibi diğer elementlere olan ihtiyacı artar (Doberman and Fairhurst, 2001).
Azota, bitkinin bütün gelişme döneminde ihtiyaç duyulur. Fakat, en fazla, erken fide devresi ile kardeşlenme ortası arasında ve salkım oluşum devresi başlangıcı devrelerinde ihtiyaç duyulur. Dane dolumu döneminde, yaprak ölümünü geciktirerek fotosentez üretimini arttırmak için yeteri miktarda azot sağlanması önem taşımaktadır.
Azot uygulamasının, çeltik bitkisinin gelişmesinde meydana getirdiği değişiklikler (De Datta, 1981).
– Bitkinin gövde ve yapraklarına koyu yeşil bir görünüş verir,
– Gelişmeyi hızlandırır veya bitki boyu ve kardeşlenmeyi arttırır,
– Yaprak ve dane boyutlarını arttırır,
– Salkımda başakçık ve fertil dane sayısı artar,
– Dane protein içeriği yükselir.
Azot eksikliğinde meydana gelebilecek belirtiler;
– Az sayıda kardeşe sahip, kısa boylu bitkiler,
– Yapraklar dar, dik ve sarımsı yeşil renk alır,
– Yaşlı yapraklar, saman rengi alır ve ölürler.
Kullanılacak Azot Miktarı
Azot ihtiyacı toprak tipi, çeşit, ekim zamanı, yabancı ot ilacı kullanılması ve toprakta daha önceki ürünlerin bırakmış oldukları besin maddesi kalıntılarına göre değişmektedir. Yeni çeltik ekimi yapılan, zayıf saplı çeşitlerin ekildiği, daha önce baklağil bitkilerinin yetiştirildiği ve ekimin geçe kaldığı durumlarda daha az azot kullanılır. Devamlı çeltik ekilen sahalarda ve erken ekimin yapıldığı tarlalarda, optimum bir bitki gelişmesi ve yüksek verim için daha yüksek dozda azotlu gübre kullanılır. Gereğinden fazla gübre kullanımı; yatma ve bazı mantari hastalıkların ortaya çıkmasından dolayı, verimde düşmelere neden olabilmektedir.
Murayama (1979) bir ton çeltik ürünü almak için bitkilerin 19-21 kg azot aldığını belirtmiştir. Verimin artması ile tabi olarak N alımı da artmaktadır.
Atanasiu ve Samy (1983) çeşitleri azot ihtiyacına göre aşağıdaki şekilde sınıflandırmışlardır
a) Yüksek verimli japonica veya ıslah edilmiş indica çeşitleri, 18 kg/da’a kadar varan dozlarda azota ihtiyaç duyarlar.
b) Düşük verimli eski veya geleneksel çeşitler, toprakta bulunan veya 3-5 kg/da’lık bir azot dozu ile yetiştirilebilir.
c) 150-160 günde olgunlaşan geççi çeşitler, 100-120 günde olgunlaşan erkenci çeşitlerden daha fazla miktarda azota ihtiyaç duyarlar.
Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsünde yürütülen N’lu gübre denemeleri sonucunda, ülkemizde yetiştirilen çeşitlerin 17-18 kg/da azot ile optimum verime ulaştıkları görülmüştür.
Kullanılacak Azotlu Gübre Cinsi
Toprak su altında bırakılarak yapılan çeltik tarımında, denitrifikasyon ve buharlaşma ile azot kaybını asgari seviyede tutmak için Amonyum Formlu azotlu gübreler kullanılmalıdır. Bunun için en uygun azotlu gübreler, amonyum sülfat ve üredir (Hill, 1992).
Grist (1975) genç bitkilerin NH4’a ve daha yaşlı bitkilerin ise NO–3’a daha iyi cevap verdiğini belirtmiştir. Tanaka ve ark., (1959) yaptıkları bir çalışmada, toprak solüsyonunda, bitkiler salkım oluşum devresine kadar NH4 ve daha sonraki devrelerde ise NO–3’la gübrelediğinde, daha iyi gelişme ve daha yüksek verim elde etmişlerdir.
1984, 1985 ve 1986 yıllarında Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsünde yapılan çalışmalarda, Cizelge 1 ‘de görüldüğü gibi en yüksek verim amonyum sülfat ile alınmıştır. Onu üre izlemiştir. Buda bize çeltik tarımında kullanılabilecek en uygun N’lu gübrenin amonyum sülfat olduğunu göstermektedir (Sürek ve ark., 1998)
Çezelge. 1. 1983, 1985 ve 1986 yıllarında Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsünde yapılan azotlu gübre formu denemesi sonuçları kg/da (Sürek ve ark. 1998).
|
Konu |
Yıllar | |||
| 1983 | 1985 | 1986 | Ortalama | |
| A. sülfat | 844.0 | 704.0 | 922.3 | 823.3 |
| Üre | 819.0 | 666.0 | 876.1 | 787.0 |
| A. Nitrat | 683.0 | 560.0 | 867.3 | 703.4 |
| Kontrol (gübresiz) | — | 367 | 506.3 | 436.6 |
Azot Uygulama Zamanı
Fizyolojik gelişme devresine bağlı olarak, azot uygun porsiyonlara ayrılarak parçalar halinde uygulanmalıdır. Aynı zamanda azot uygulama zamanı toprak yapısına ve sulama metotlarına göre değişmektedir. Hafif topraklarda, azot kaybını asgariye indirmek için, daha fazla parçalara ayrılarak uygulanmalıdır. Bunun yanında, ağır topraklarda bir veya iki uygulama yeterli olabilir.
Çeltik bitkisi, salkım sayısını maksimum seviyeye çıkarmak için kardeşlenme devresi başlangıcından, kardeşlenme ortalarına kadar önemli ölçüde azota ihtiyaç duyar. Salkım oluşum devresi başlangıcında uygulanan azot ise salkımda dane sayısını arttırır. Bir miktar azota, dane doldurma devresinde de ihtiyaç duyulabilir (De Datta, 1981).
Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsünde 1983, 1984 ve 1985 yıllarında yürütülen bir çalışmanın sonucu, uygulanan azotu, iki veya üç eşit parçaya ayırarak porsiyonlar halinde uygulamanın, azottan faydalanmada etkili olduğu görülmüştür (Sürek ve ark., 2001). Azot uygulaması, uygulanacak azot üç eşit parçaya ayrılarak, 1/3’lük kısmı ekim öncesi toprağa, 1/3’lük kısmı kardeşlenme başlangıcında ve kalan 1/3’lük kısmı ise mutlaka salkım oluşum devresi başlangıcında (Ekimden 55 veya 60 gün sonra) uygulandığında en iyi sonuç alınmıştır. Ancak, en kritik uygulama zamanı salkım oluşum devresi başlangıcı olarak ortaya çıkmıştır. Bu dönemde uygulanan azot yüksek verim için çok önem taşımaktadır.
FOSFORLA GÜBRELEME
Fosfor, kardeşlenme, kök gelişimi, erken çiçeklenme ve düşük sıcaklık koşullarında dane dolumu gibi faaliyetleri teşvik eder. Özellikle, gelişmenin erken dönemlerinde fosfora çok ihtiyaç duyulur. Topraktaki kullanılabilir fosfor miktarı yetersiz olduğu durumlarda, uygun kök gelişmesi için fosforlu gübreleme yapmak çok önem taşımaktadır.
Fosfor ihtiyacının bulunduğu sahalarda, ekim öncesi toprağa, uygun miktarda fosforlu gübrenin karıştırılması, çeltik veriminde artışlar meydana getirmektedir. Fakat üst üste çeltik ekimi yapılan, bazı tarlalarda, bitki tarafından kullanılabilir, yeterli miktarda fosfor bulunmaktadır (Hill, 1992).
De Datta (1981) fosforun bitki gelişmesinde, meydana getirdiği değişiklikleri şu şekilde açıklamıştır.
- Fosfor uygulamanın etkisi;
- Kök gelişmesini arttırır,
- Erken çiçeklenmeyi ve özellikle serin iklim koşullarında dane doldurmayı teşvik eder,
- Kardeşlenme ve dane gelişmesini arttırır,
- Fosfor eksikliğinin meydana getirdiği belirtiler;
– Az sayıda kardeşe sahip, kısa boylu bitkilerin oluşması,
– Dar, kısa, dik ve koyu yeşil yaprakların teşekkülü,
– Genç yapraklar, kahverengi renk alıp daha sonra ölen yaşlı yapraklardan daha sağlıklıdırlar,
– Yaprak sayısı, salkım ve salkımda dane sayısı azalır,
– Saplar incedir ve bitki gelişmesi gecikir,
– Olgunlaşma gecikir,
– Bin dane ağırlığı ve dane kalitesi düşer
– Uygulanan N’a cevap alımında azalma olur,
– Su yüzeyinde yosun oluşmaz.
Tarla su altında bırakılır bırakılmaz, topraktaki fosforun yararlılık oranı düşer ve çeltiğin erken gelişme devrelerinde fosfora ihtiyacı çok fazladır. Bunun için iyi bir kök gelişmesi ve bitki yapısı oluşumu için uygulanacak fosforun hepsinin ekim öncesi toprağa uygulanması çok yaralı olacaktır (Braun ve Roy, 1985).
Genelde, toprak özelliklerine göre değişmekle birlikte, uygulanacak fosfor miktarı, çeltik tarımında 6-8 kg/da arasındadır. Fosforlu gübre olarak, 25-30 kg/da arasında, 20-20-0, veya 30-35 kg arasında 15-15-15 kompoze gübrelerden veya çeltik ürünü için özel olarak bazı firmalar tarafından geliştirilmiş ve üç ana besin elementini içeren kompoze gübrelerden yararlanılabilir.
POTASYUMLA GÜBRELEME
Potas, yaprak alanı ve yaprak klorofil içeriğini arttırır, yaprak ölümünü geciktirir, bunun sonucu, fotosentez ve daha iyi ürün gelişmesi için daha geniş bir bitki örtüsü oluşumunu sağlar. potas aynı zamanda, salkımda başakçık ve dolu dane sayısı ile 1000 dane ağırlığını arttırır. Ayrıca, potas çeltik bitkisinin kötü hava koşullarına, yatmaya, hastalık ve zararlılara olan toleransını da arttırır.
Potas eksikliğinin meydana getirdiği belirtiler;
Ağır potas eksikliği dorumlarında, yaprak uçları, sarımsı kahverengidir. Belirtiler önce daha yaşlı yapraklarda görülür, daha sonra yaprak kenarlarına doğru uzanır ve en sonunda yaprak tabanına ulaşır. Üst yapraklar kısa, düşük yapıda ve kirli yeşil renktedirler. Daha yaşlı yapraklar, sarıdan kahverengiye dönüşür. Eğer potas eksikliği giderilmezse, renk değişmesi, zamanla genç yapraklarda da görülür. Bunun yanında, potas eksikliği durumunda, aynı zamanda, bitkilerde kısalma, yatmada artış, erken yaprak ölümü, başakçık sterilitesinde artış ve sağlıksız kök gelişmesi gibi durumlar ortaya çıkabilir.
Genelde, topraklarımız potasyum bakımından zengindir. Bu nedenle çeltik gübrelemesinde potasyumlu gübre kullanılmasına ihtiyaç duyulmamaktadır. Ancak, bazen üst üste çeltik ekilen veya ağır arazi tesviyesi yapılan tarlalarda potas eksikliği duyulabilir. Bu durumda, yüksek ve kaliteli verim amacıyla, ihtiyaca göre 2 veya 3 yıl ara ile bir miktar potaslı gübrenin kullanılması uygun olur. Potas eksikliği durumlarında, ürün kalitesi ve azotlu gübreden etkili şekilde faydalanma düşer. Potas kaynağı olarak, 30-35 kg arasında 15-15-15 kompoze gübresi veya çeltik ürünü için özel olarak bazı firmalar tarafından geliştirilmiş ve üç ana besin elementini içeren kompoze gübrelerden yararlanılabilir.